Dagblad van het Noorden 24 juli 2018
Foto: ANP/Koen Suyk
Het succes van het rookverbod was en is sterk afhankelijk van de duidelijkheid over de spelregels.
Het rookverbod bestond op 1 juli precies 10 jaar. Vanaf 1 juli 2008 mocht er niet meer gerookt worden in de horeca, bij sportverenigingen en in de kunst- en cultuursector. Wij (Breuer&Intraval) hebben in opdracht van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) onderzocht hoe het rookverbod in de horeca wordt nageleefd. Voor goede naleving blijkt het vooral erg belangrijk dat er duidelijkheid is over het hoe en waarom van het verbod.
Wisselend succes
We hebben horecagelegenheden in zes categorieën verdeeld: café en discotheek, restaurant, cafetaria en snackbar, sportkantine, kunst en cultuur, hotel en recreatie. In al deze categorieën hebben we periodiek metingen uitgevoerd.
Bij de introductie van het rookverbod was het belang van goede communicatie al duidelijk. In publicaties werd gewaarschuwd voor uitzonderingen en rookruimtes. Het ‘waarom’ van het rookverbod moest met een campagne duidelijk gemaakt worden.
Dit is in de horeca niet goed gelukt. Dat is terug te zien in onze cijfers: in de periode van onduidelijkheid wordt het rookverbod heel wisselend nageleefd. Na het scheppen van duidelijkheid, door de invoering en later weer afschaffing van de uitzondering, gaat dat beter.
Bij onze eerste metingen, tussen eind 2008 en begin 2010, wordt het rookverbod goed nageleefd. Bij 90 tot 100 procent van de bezochte horecagelegenheden zijn tijdens onze metingen geen rokers aanwezig. Alleen bij de categorie cafés en discotheken ligt dit percentage lager. Het percentage loopt na verloop van tijd zelfs af.
Veel weerstand en onduidelijkheid
Vooral bij kroegbazen van kleine cafés is er veel weerstand tegen het rookverbod. Deze cafés hebben vaak geen geld of ruimte om een rookruimte te bouwen. Het Groningse café de Kachel en café Victoria in Breda besluiten het rookverbod aan te vechten. De rechtbank oordeelt in april 2009 dat horecagelegenheden zonder personeel niet hoeven te voldoen aan het rookverbod.
De Hoge Raad verwerpt deze uitspraak in februari 2010, waardoor het rookverbod weer geldt voor alle horeca. Deze periode van onduidelijkheid is terug te zien in de cijfers: het percentage cafés en discotheken waar geen rokers aanwezig zijn schommelt, zonder duidelijke dalende of stijgende trend.
Versoepeling en andere meetwijze
Ondanks het verwerpen van deze uitspraak door de Hoge Raad besluiten de coalitiepartijen VVD en CDA in het regeerakkoord van 2010 het rookverbod te versoepelen. Cafés kleiner dan 70 vierkante meter zonder personeel hoeven zich niet te houden aan het rookverbod.
Mede daarom hebben we onze meetwijze aangepast: bij de categorieën horecagelegenheden waar de naleving goed is, gaan we minder meten. We richten ons meer op de cafés en discotheken waar de naleving nog minder goed is. We verhogen in deze categorie het aantal horecagelegenheden en maken subcategorieën: discotheken, eetcafés, cafés die niet onder de uitzondering vallen en cafés die wel onder de uitzondering vallen.
Nu er meer duidelijkheid bestaat over waar wel en niet mag worden gerookt, neemt ook de naleving weer wat toe. Zo stijgt de naleving in discotheken en in cafés die niet onder de uitzondering vallen. De naleving bij de eetcafés blijft redelijk stabiel, maar die lag al rond de 90 procent.
Niet rechtsgeldig
Op 10 oktober 2014 besluit de Hoge Raad dat de uitzondering voor kleine cafés niet rechtsgeldig is. Die is in strijd met het VN-verdrag ter bestrijding van tabaksgebruik dat Nederland heeft ondertekend. Vanaf deze uitspraak geldt het rookverbod weer voor alle horeca.
Op 1 januari 2015 wordt het rookverbod voor alle horeca ook daadwerkelijk ingevoerd. Na het vervallen van de uitzondering zien we een duidelijke toename in de naleving van het rookverbod in het aantal cafés die eerder onder de uitzondering vielen.
We hebben ook gekeken naar het gebruik van rookruimtes. Discotheken hebben het vaakst zo’n voorziening, omdat ze er meestal ook de ruimte voor hebben. Na het vervallen van de uitzondering komen er ook meer rookruimtes in cafés die eerder onder de uitzondering vielen. Bij de cafés die niet onder de uitzondering vielen, stijgt het aantal rookruimtes eveneens.
Voor de toekomst
De staatssecretaris van VWS is van plan om rookruimtes over twee jaar af te schaffen. Het belang van duidelijkheid over wat wel en niet mag, blijkt wel uit de ontwikkelingen van de afgelopen tien jaar. Dat is de enige manier om vanaf het begin voor goede naleving te zorgen.
Annelies Kruize is senior onderzoeker bij Breuer&Intraval