Artikel: Coffeeshopbeleid en het criterium voor ingezetenen

• Gemeenten vrezen voor een toename van de illegale straathandel in (soft)drugs
• Gemeenten beschikken niet over de benodigde politiecapaciteit of menen deze beter ergens anders aan te kunnen besteden

 

ACTIEVE HANDHAVING, LAGE PRIORITEIT

De gemeenten die met ‘lage prioriteit’ handhaven geven naar de buitenwereld het signaal af dat het I-criterium wordt gehandhaafd, maar ervaring laat zien dat zij doorgaans niet op de naleving ervan controleren bij de coffeeshops.

ACTIEVE HANDHAVING, HOGE PRIORITEIT

Voor zover bekend handhaven 4 gemeenten het I-criterium met hoge prioriteit. Niet-ingezetenen van Nederland hebben geen toegang tot de coffeeshops en aan hen worden geen softdrugs verkocht. Eén gemeente hanteert een variant op het I-criterium, het zogeheten ‘beperkte I-criterium’, waarbij alleen niet-ingezetenen in een beperkte straal rondom de gemeente toegang hebben tot de coffeeshops.

TERUGDRINGEN DRUGSTOERISME

Het I-criterium is van invloed op de mate van coffeeshoptoerisme in een gemeente en kan een geschikt instrument zijn om dit terug te dringen. Wel moet daarbij veel politiecapaciteit worden ingezet om dit te realiseren en speelt ook de goede naleving van het I-criterium door coffeeshops een belangrijke rol.

VERANDERING ILLEGALE MARKT SOFTDRUGS

De handhaving van het I-criterium kan echter ook gerelateerd worden aan een groei van de illegale markt voor softdrugs en een toegenomen zichtbaarheid van straatdealers in de openbare ruimte. In steden waar eerst geen sprake was van straathandel, worden na invoering van het I-criterium mensen in de openbare ruimte nabij coffeeshops aangesproken of zij drugs willen kopen. Daarentegen wordt handhaving van het I-criterium in combinatie met kordaat optreden van de politie soms ook gekoppeld aan een krimp van de illegale markt. Verondersteld wordt dat het verhogen van de pakkans en de strafrechtelijke risico’s zou kunnen samenhangen met een krimp van de aanbodkant van de illegale markt.

BEGINSITUATIE

Het (gaan) handhaven van het I-criterium is mede afhankelijk van de ‘beginsituatie’ in een gemeente. We illustreren dit aan de hand van 2 praktijkvoorbeelden uit zuidelijke gemeenten.

In een zuidelijk grensgemeente was voor de handhaving van het I-criterium sprake van een hoge mate van overlast door het grote aantal coffeeshoptoeristen. Hierdoor ontstonden diverse vormen van overlast rondom coffeeshops en vond er illegale handel in soft- en harddrugs plaats. Door het I-criterium te gaan handhaven nam het drugstoerisme aanzienlijk af, waardoor met name parkeer- en verkeeroverlast en overlast van zwerfvuil op straat vrijwel direct sterk verminderden. Tegelijkertijd werd stevig ingezet op bestrijding van de drugshandel. De omwonenden van de coffeeshops zijn, net als gemeente en politie, zeer positief over de handhaving van het I-criterium.

In een andere zuidelijke gemeente was voor de handhaving van het I-criterium in beduidend mindere mate sprake van coffeeshoptoerisme en daaraan gerelateerde overlast dan in de hiervoor besproken grensgemeente. Na invoering van de handhaving van het I-criterium gingen buitenlandse bezoekers op zoek naar een andere manier om aan softdrugs te komen. Er ontstond zo een illegale markt waarbij drugsrunners en straatdealers in de openbare ruimte drugs probeerden te verkopen aan buitenlandse bezoekers. Hierdoor nam de ervaren overlast bij omwonenden en andere aanwezigen sterk toe ten opzichte van de beginsituatie. De overlast nam weer af nadat de handhaving van het I-criterium werd opgeschort.

BESCHIKBARE CAPACITEIT HANDHAVING

In alle gemeenten waar handhaving van het I-criterium tot de gewenste lokale resultaten heeft geleid is de invoering ervan hand in hand gegaan met het (continu) inzetten van extra handhavingscapaciteit. Deze extra politie-inzet is nodig om het risico op een toename van de illegale drugshandel te voorkomen. Tevens wordt extra capaciteit gevraagd van gemeentelijke opsporingsambtenaren (boa’s) voor het controleren van de naleving van het I-criterium door de coffeeshops. Bovendien zullen (potentiële) drugstoeristen duidelijk moeten worden geïnformeerd over het feit dat zij geen toegang (meer) hebben tot de coffeeshops.

VERPLAATSINGSEFFECTEN

Daarnaast kunnen mogelijke verplaatsingseffecten optreden bij handhaving van het I-criterium. Delen van de bezoekersstromen kunnen dan naar andere nabijgelegen gemeenten (die het I-criterium niet handhaven) gaan. Zij zullen zich wenden tot coffeeshops in andere Nederlandse gemeenten waar zij nog wel toegang hebben, omdat zij het ‘legaal’ kopen van softdrugs in een coffeeshop verkiezen boven het kopen op de illegale markt.

SCHEIDING DER MARKTEN

Een laatste overweging heeft betrekking op het scheiden van de markten van soft- en harddrugs. Bij handhaving van het I-criterium (vooral in gemeenten met het nodige coffeeshoptoerisme) kan groei van de illegale markt een gevolg zijn, hetgeen de doelstelling van de scheiding der markten kan ondermijnen. De markten van soft- en harddrugs zijn aan de vraagkant over het algemeen gescheiden. Softdrugsgebruikers zijn doorgaans uitsluitend geïnteresseerd in het kopen en gebruiken van softdrugs, bij voorkeur in een coffeeshop, maar zijn ook bereid om het bij dealers te kopen als de situatie daarom vraagt. Harddrugsgebruikers zijn doorgaans minder geïnteresseerd in softdrugs en kopen hun harddrugs bij dealers. Straatdealers  focussen zich op één soort drugs (soft of hard), maar kunnen ook de andere soort leveren als de klant daar interesse in heeft. Bij handhaving van het I-criterium is het mogelijk dat softdrugsgebruikers die niet meer de coffeeshop in mogen zich zullen wenden tot illegale verkopers die ook harddrugs aanbieden, waardoor zij ongewenst blootgesteld worden aan harddrugs.